تابلو عکس رنگی دکتر ناصر کاتوزیان

توضیحات

امیرناصر کاتوزیان (زادهٔ ۲ اردیبهشت ۱۳۱۰ در تهران – درگذشتهٔ ۱۱ شهریور ۱۳۹۳ در تهران) حقوقدان،^[۲] استاد ممتاز دانشکدهٔ حقوق دانشگاه تهران، وکیل دادگستری، قاضی دادگستری و از نویسندگان و تدوین کنندگان پیش‌نویس اولیهٔ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود.^[۳] از وی به عنوان پدر علم حقوق ایران یاد می‌شود.^[۲] بیشتر کتاب‌های وی از منابع اصلی درسِ حقوق مدنی دانشجویان حقوق به‌شمار می‌رود. در ۱۴ بهمن ۱۳۸۳ سید محمد خاتمی، رئیس‌جمهور وقت ایران، نشان درجه‌یک فرهنگ و هنر را به وی اهدا کرد.^[۱][۴][۵]

تولد و تحصیلات[ویرایش]

ناصر کاتوزیان

امیرناصر کاتوزیان در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در تهران متولد شد. پدر وی ابوالفضل کاتوزیان و عمویش وکیل دادگستری و حقوقدان بودند. او همواره از مادرش به عنوان نخستین معلم و مربی خود یاد می‌کرد. کاتوزیان تحصیلات ابتدایی را در دبستان اقبال و دوران متوسطه را در دبیرستان علمیه گذراند. سپس وارد دانشگاه تهران شد و به تحصیل در رشته حقوق پرداخت.^[۶]
کاتوزیان در سال ۱۳۳۱ از پایان‌نامه خود با عنوان «عقد ضمان» دفاع کرد و موفق به اخذ کارشناسی با درجه بسیار خوب گردید. محمد سنگلجی یکی از استادان او درپشت رساله وی اعلام و تصدیق نمود که او به درجه‌ای از اجتهاد رسیده‌است. وی در سال ۱۳۳۹ با دفاع از رسالهٔ دکترای خود با عنوان «وصیت درحقوق مدنی ایران» و نظریهٔ ابتکاری خویش با نام «شخصیت حقوقی ترکه»؛ موفق به اخذ عنوان دکترای حقوق گردید. ناصر کاتوزیان نخستین دانشجوی ایرانی بود که موفق به اخذ درجه دکتری حقوق در داخل ایران گشت^[۷].محمود شهابی خراسانی از اساتید مهم وی در زمینه حقوق بوده‌است.^[۲]

فعالیتهای علمی[ویرایش]

سال ۱۳۵۱ از دانشگاه تهران به مرتبه استاد تمام با پایه یک استادی نایل شد. سال ۱۳۵۸ وی به سمت سرپرست دانشکده حقوق و علوم سیاسی منصوب شد؛ و دراین مدت بازسازی و انتشار مجله دانشکده، تجدید نظر در برنامه دانشکده و همگامی با تحولات اجتماعی، و نقد لایحه قصاص از کارهای عمده وی بود. سرانجام در جریان انقلاب فرهنگی و اعلام تعطیل شدن دانشگاه تهران از سمت خود در سرپرستی دانشکده حقوق استعفا داد. وی با شروع انقلاب فرهنگی ۱۱ سال از استادی دانشگاه تهران برکنار شد تا آنکه مجدداً از وی دعوت به همکاری به عمل آمد.^[۸]

او ۵۷ جلد کتاب تألیف کرده‌است، که اکثر آن‌ها کتب آموزشی دانشگاهی هستند.^[۹]

امیرناصر کاتوزیان، حقوق را رسوب تاریخی اخلاق و جوهر حقوق را عدالت می‌دانست. وی بر این عقیده بود که: «قانون بدون رعایت عدالت هیچ شرافتی ندارد و عدالت والاترین ارزشهاست». حقوقدان را بنده و مطیع قانونگذار نمی‌دانست و تأکید می‌کرد که: «در پیشگاه عدالت زانو می‌زنیم نه در برابر قدرت».^[۱۰][۱۱]

فعالیتهای سیاسی[ویرایش]

ناصر کاتوزیان در نوشتن و تدوین پیش‌نویس اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شرکت داشت.^[۱۲] او نظام ریاستی را بر نظام پارلمانی ترجیح داده و بر این عقیده بود که: «من فکر می‌کنم ما ایرانی‌ها اصولاً طالب نظام ریاستی هستیم». .^[۸][۱۳]

کاتوزیان از فعالین و همراهان با علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی در مجموعه جنبش بوده و خواهر او کیان کاتوزیان همسر علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی مسوولیت نشریه جنبش را بر عهده داشت.^[۱۴][۱۵]

وی علی‌رغم عدم عضویت و حضور در هیچ‌یک از گروه‌ها، در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ در فهرست کاندیداهای مورد حمایت جبهه ملی ایران، نهضت آزادی، سازمان مجاهدین خلق، جاما و جنبش مسلمانان مبارز قرار داشت.^[۱۴] ناصر کاتوزیان هیچگاه پیشنهاد مناصب سیاسی و حکومتی مانند، وزارت علوم، وزارت دادگستری، عضویت در شورای نگهبان را نپذیرفت.

کاتوزیان در دوران انقلاب با قانون قصاص، اعدام مجرمان زیر ۱۸ سال و موارد مشابه در خصوص نقض قانون اساسی و مدنی و نقض حقوق بشر مخالفت کرد.^[۱۴]

نشانها و افتخارات[ویرایش]

جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران دو مرتبه به ناصر کاتوزیان، برای کتاب‌های: عقود معین (جلد چهارم) و نظریه عمومی تعهدات، اهداء گردید.^[۴]

• نشان درجه ۲ فرهنگ، به مناسبت احراز رتبه نخست در امتحانات نهایی رشته ادبی سال ششم دبیرستان، سال ۱۳۲۸
• نشان درجه ۱ فرهنگ، به مناسبت احراز رتبه نخست در رشته حقوق قضایی دانشکده حقوق دانشگاه تهران، سال ۱۳۳۲
• نشان درجه ۱ پژوهش، به عنوان پژوهشگر برجسته دانشگاه تهران، سال ۱۳۸۲
• نشان درجه ۱ دانش و فرهنگ و هنر، به مناسبت مجموع تحقیقات و خدمات علمی، سال ۱۳۸۳

وی در بهمن‌ماه سال ۱۳۸۳ نشان درجه یک دانش و فرهنگ و هنر را ازسید محمد خاتمی دریافت کرد.^[۱۶]

درگذشت[ویرایش]

ادای احترام باشگاه فوتبال استقلال تهران به ناصر کاتوزیان، پیش از بازی مقابل نفت مسجدسلیمان در ۱۴ شهریور ۱۳۹۳ (سه روز پس از درگذشت وی)

امیرناصر کاتوزیان، صبح سه شنبه یازدهم شهریور ۱۳۹۳ در تهران در سن ۸۳ سالگی درگذشت و در قطعه نام آوران بهشت زهرا (۲۵۵) ردیف ۳۱ شماره ۳ دفن گردید.^{[۱۷][۱۸][۱۹]}

آثار[ویرایش]

برخی از کتاب‌ها[ویرایش]

• مقدمه علم حقوق، (تاکنون بیش از ۱۲۰ بار تجدید چاپ شده از ۱۳۴۷ به بعد)، آخرین ناشر انتشارات گنج دانش، (۱۳۹۶ به بعد).^[۲۰][۲۱]
• قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، (تاکنون ۶۰ بار تجدید چاپ شده‌است) نشر میزان، ۱۳۹۹.^[۲۲]
• کلیات حقوق، نظریه عمومی. شرکت سهامی انتشار، (۱۳۷۹ به بعد).
• فلسفه حقوق (۳جلد)، انتشارات گنج دانش، (۱۳۷۷ به بعد).
• قواعد عمومی قراردادها (۵ جلد)، انتشارات گنج دانش، (۱۳۷۲به بعد).
• عقود معین (۴جلد)، انتشارات گنج دانش، (۱۳۶۴ به بعد).
• نظریه عمومی تعهدات، نشر میزان.
• شیوه تجربی تحقیق در حقوق. شرکت سهامی انتشار
  • حقوق خانواده (۲جلد)، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• اعمال حقوقی، دوره مقدماتی حقوق مدنی. انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۶.
• ایقاع، نظریه عمومی ـ ایقاع معین، نشر میزان.
• الزام‌های خارج از قرارداد، ضمان قهری، (۲جلد)، انتشارات گنج دانش، ۱۳۷۸.
• الزام‌های خارج از قرارداد، جلد سوم، بیمه مسئولیت مدنی، ویرایش سوم، همراه دکتر محسن ایزانلو، ۱۳۹۷.
• تحولات حقوقی خصوصی، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• مسوولیت ناشی از حوادث رانندگی، انتشارات دانشگاه تهران.
• اموال و مالکیت، نشر میزان
  • وصیت در حقوق مدنی ایران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• ارث، نشر دادگستر، ۱۳۷۶.
• حقوق انتقالی، نشر دادگستر، ۱۳۷۵.
  • توجیه و نقد رویه قضایی، نشر دادگستر، ۱۳۷۷.
• نقد رویه قضایی، نشر جنگل، ۱۳۹۱.
• عدالت قضایی، گزیده آراء ناصر کاتوزیان، نشر دادگستر، ۱۳۷۸.
• اثبات و دلیل اثبات (جلد۱)، نشر میزان، ۱۳۶۲; (جلد۲) ۱۳۸۳.
• گذری بر انقلاب ایران، مجموعه مقالات، شخصی، ۱۳۶۰.
• درسهایی از عقود معین (۲جلد)، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۱.
  • حقوق خانواده، دوره مقدماتی، تک جلدی. نشر دادگستر، نشر میزان، ۱۳۸۰.
• اعتبار امر قضاوت شده. نشر میزان.
• وقایع حقوقی، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۶.
• آزادی اندیشه و بیان (برنامه عمران سازمان ملل متحد)انتشارات دانشکده حقوق دانشگاه تهران.
• مسوولیت ناشی از عیب تولید، دانشگاه تهران، ۱۳۸۲.
• شفعه، وصیت و ارث، دوره مقدماتی حقوق مدنی، نشر دادگستر.
• مبانی حقوق عمومی. نشر میزان
• گویاتر از گفتارها، انتشارات گنج دانش، ۱۳۹۷.
• گامی به سوی عدالت، سه جلد، نشر میزان.
• گفتگوهای مطبوعاتی. شرکت سهامی انتشار.